‘Johan was een engerd, je mocht niet anders over hem denken’

HARDINXVELD-GIESSENDAM NRC-journalisten Carola Houtekamer en Freek Schravesande hangen in 2011 een paar middagen rond in Boven-Hardinxveld. Ouwehoeren, lanterfanten en koffiedrinken. Ze kijken hun ogen uit. Hun observaties in de zaak Johan de Waal verwerken ze in een reportage, die later wordt gebundeld in een boek. Bijna 10 jaar na dato beginnen hun handen te jeuken als de twee alle verhaallijnen weer langslopen. ,,Wat een gekke sfeer hing daar in het dorp.”

door Alex Monster

‘Hé crimepartner! Gisteravond Opsporing Verzocht gezien? Check deze video even’. Met dit mailtje attendeert Freek Schravesande zijn journalistieke metgezel Carola Houtekamer op de zaak Johan de Waal. Het e-mailbericht blijkt hét startsein voor een bijzondere zwerftocht door Boven-Hardinxveld. ,,Nee, we waren nog nooit in het dorp geweest. Ik kende Boven-Hardinxveld wel van naam. Een vriend van mij was daar dominee”, vertelt Houtekamer. Die dominee is Sander Ris. Toevallig ook nauw betrokken bij de zaak Johan de Waal. Maar dat is weer een andere verhaallijn.

De twee NRC-journalisten stappen samen in de auto naar Boven-Hardinxveld met een vrijwel leeg notitieblok. Nauwelijks namen, geen adressen, geen script. Alle research doen ze ter plekke. Het tweetal herintroduceert de ‘rondhangjournalistiek’. Geïnspireerd door lange jaren zeventig reportages in Vrij Nederland geven ze het klassieke journalistieke genre een nieuwe twist. Deze omschrijving van hun werkwijze laten ze in interviews en hun boek terugkomen. ,,We gingen niet met een invalshoek op pad of zo. We denken sowieso niet in hokjes. We wisten niet wat het verhaal ging worden of wat we wilden schrijven. Daar kwamen we vanzelf wel achter. We hingen een beetje rond in Boven-Hardinxveld. Liepen over boerenerven. Belden bij wat mensen aan. Dronken koffie. Vroegen aan inwoners wat ze van de zaak wisten. Of ze mensen kenden die ons verder konden helpen.”

(Tekst gaat verder onder de foto)

Schravesande en Houtekamer over Boven-Hardinxveld: ,,Een gesloten dorp. De mensen deden het voorkomen alsof ze wisten wie de moordenaar van Johan de Waal was.” - Suzanne Heikoop

Houtekamer en Schravesande vertellen over hun werkwijze tijdens een online afspraak. Het beeldscherm dat tussen ons in staat is nauwelijks een obstakel. De twee journalisten worden steeds enthousiaster tijdens het gesprek. Ze vullen elkaar aan, wiebelen op hun bureaustoel, vissen oude mails op en halen opmerkelijke ontmoetingen aan. Ze weten nog goed hoe het niets in Boven-Hardinxveld al snel verandert in iets. Schravesande: ,,De zaak Johan de Waal was een roman. Iedereen had een mening over hem. Niemand pruimde hem, vooral jongeren niet. We hadden nog nooit meegemaakt dat iemand zo gehaat werd. Normaal hoor je de ‘oehs’ en ‘ahs’ als iemand dood is, maar bij Johan de Waal zei bijna niemand dat. Het dorp leek het helemaal niet erg te vinden dat een mede-dorpsbewoner in het kanaal was gedumpt.” Houtekamer haakt in: ,,Weet je nog, Freek? Die jongen met die spijker in zijn oor? ‘Opgeruimd staat netjes‘, zei hij.”

ONTMOETING Tijdens een van hun bezoekjes schuiven de twee journalisten rond het middaguur aan bij Jan de Waal, een oom van Johan. In hun verhaal beschrijven Schravesande en Houtekamer hoe die ontmoeting verloopt: ‘Jan de Waal, de oom van Johan, zijgt voorzichtig in zijn stoel. Hij is 89. Hij doet zijn gehoorapparaat in en kijkt op zijn horloge. Het is bijna twaalf uur. Op het fornuis koken peentjes, op de bank slaapt zijn vrouw. Met zachte stem: ,,Het appeltje valt niet ver van de boom”. Twist zit in de genen van de familie. Oom Jan had ook ruzie met zijn broer: de vader van de broers Johan en Piet. Ze waren het niet eens over de verdeling van de boerderij en Jan vertrouwde zijn broer niet met het geld. Toen neefje Johan puber was, werd de situatie op de boerderij ‘onhoudbaar’. Jan vertrok. Hij heeft nauwelijks contact meer met die kant van zijn familie.

Maar hij weet nog wel hoe de jonge Johan was. Die zei op z’n zestiende met een luchtbuks in de hand tegen z’n oom: „Zo makkelijk als ik dat vogeltje uit de lucht schiet, zo makkelijk schiet ik jou neer.” Piet was geen haar beter, zegt Jan. Samen staken ze de banden lek van Jans zoon en duwden ze ’m veel te lang kopje onder in het kanaal. Hetzelfde kanaal waaruit Johan dit jaar werd opgevist’.

We hadden geen afspraak, maar Teus zei meteen dat hij ons al verwachtte

Als Schravesande en Houtekamer dieper graven in het dorp, horen ze ook andere geluiden over de veelbesproken inwoner van Boven-Hardinxveld. Ze komen uit op het boerenerf van neef Teus. ,,We hadden geen afspraak, maar Teus zei meteen dat hij ons al verwachtte.” In hun verhaal citeren de twee journalisten de neef: ‘Er zijn mensen die behoefte hebben aan een beetje liefde. En mensen die behoefte hebben aan heel veel liefde. Dat had Johan, en dat kreeg hij niet’. Schravesande en Houtekamer: ,,Teus schetste een andere kant van Johan. Voor zijn dood hielp Johan vaak op Teus’ boerderij. ‘Opruimen, vegen, brandnetels trekken, trekker rijden. De extra handen waren welkom hier’, zei Teus tegen ons. Volgens hem hielp Johan soms wel vijftig uur in de week. Vroeg niks voor zijn hulp. Regelde een meststrooier toen Teus daar geen geld voor had. Kwam z’n afspraken na. Nam cadeautjes voor de kinderen mee, liet ze met Johans hondje spelen.”

Als de twee NRC-journalisten bijna tien jaar later terugdenken aan hun onderzoeksreis, krijgen ze gemengde gevoelens. Schravesande: ,,Boven-Hardinxveld was een gesloten dorp. De mensen deden het voorkomen alsof ze wisten wie de moordenaar van Johan de Waal was. Dat gevoel gaven ze. Houtekamer: ,,De sfeer was zo gek. Iedereen haatte Johan, maar waarom eigenlijk? Hij was een ruziezoeker, hij was rijk, hij was anders. Meer niet. Maar de gemeenschap gaf het gevoel van: je móest Johan wel haten. Iedereen zat vast in z’n omgangsvormen. Vast in z’n rol. Johan de Waal was een engerd en je mocht vooral niet anders over hem denken. Daar was geen ruimte voor. We hielden een onbestemd gevoel over aan onze bezoekjes.”

Carola Houtekamer en Freek Schravesande publiceren hun artikel over Johan de Waal op 6 november 2012 in NRC. Het verhaal wordt later ook gebundeld in hun boek ‘Afrit Akersloot, een reis langs plaatsen waar niemand de baas is’. Voor dit boek hangen zij rond op verschillende plekken in Nederland. Tijdens die journalistieke ontdekkingsreizen zien ze met eigen ogen dat alles anders is dan je in eerste instantie denkt. Of er nog een vervolg komt op hun verhaal over Johan de Waal? Houtekamer schuift nog wat verder naar voren op haar stoel. ,,Freek... Door dit gesprek heb ik toch zo’n zin om weer in de zaak te duiken...”

Wil je contact hebben met Alex Monster, de schrijver van dit artikel? Mail dan naar a.monster@bdu.nl

Eerder in dit dossier publiceerden wij de volgende artikelen:

- De moord op Johan de Waal: de moeilijke keuzes van de redactie

- Kijk item Johan de Waal in Opsporing Verzocht terug

- Gemengde gevoelens bij mobiel media lab De Waal

- Zaak De Waal: wie heeft informatie over de verzwaringsmaterialen?

- Moord weer in Opsporing Verzocht

- Rechercheteam: 'Daders wisten lokaal goed de weg'

- Hoe de recherche het hoofd breek over 'help Johan, help'

- 'Johan de Waal met kruiwagen en al gedumpt'

- 'Energie bij recherceteam Johan de Waal'

- 'Samenwerken was extreem lastig, vooral voor neef Johan'

- De poldercowboys De Waal waren altijd een beetje anders

- Ina is bij toeval 'oorgetuige' in de zaak Johan de Waal

- Moord op Johan de Waal zorgt voor ingewikkelde dilemma's bij Sander Ris

- 'Johan kon niet zonder mijn nichtje'

- Advocaat Joost Loevendie blikt terug op 'heel lelijke zaak'

- Eerste tips in moordzaak Johan de Waal

- Een koepel over de boerderij van Johan de Waal

- Nog geen tips in zaak Johan de Waal

- ‘Johan kon moeilijk zijn, maar voor dieren, kinderen en vrienden deed hij alles’

- Oud-burgemeester Wiebosch-Steeman: ‘Het dorp weet wie Johan de Waal vermoord heeft’

- De moord op Boven-Hardinxvelder Johan de Waal: een zaak die niet loslaat

- Recherche zoekt nieuwe informatie in moordzaak Johan de Waal

Tips of informatie?
Politie en Openbaar Ministerie zijn er alles aan gelegen om deze zaak alsnog op te lossen. Heb je informatie of tips die het verschil kunnen maken? Bel dan 0900-8844 en vraag naar het Cold Case Team van de politie in Rotterdam. Of ga naar het tipformulier op www.politie.nl. Voor de gouden tip in deze zaak is nog steeds een beloning van 10.000 euro beschikbaar.