Bij Hauptwerk gaat het om het karakter van de klank

SLIEDRECHT / H'VELD-G'DAM - De handen van Christian Boogaard glijden moeiteloos over de toetsen. Hij bespeelt het orgel van de Bovenkerk uit Kampen, alleen dan in de huiskamer van Johan van der Waal van Dijk. Fred de Jong luistert goedkeurend. De drie zijn door een gezamenlijke hobby verbonden: Hauptwerk.

Door Annika Both

Hauptwerk begint met het maken van samplesets. Fred de Jong uit Sliedrecht is de enige in Nederland die deze kunst volledig beheerst. Samplesets zijn opnames van een orgel, toon voor toon, inclusief het geluid van het openzetten van de registers, het geklepper van de toetsen of het zoemen van de windmotor. Laatstgenoemde details zijn essentieel. Christian Boogaard, organist te Ameide, Hoornaar en Schelluinen, legt uit: ,,Je kunt een elektronisch orgel kopen, maar het geluid daarvan is beperkt. Met een elektronisch orgel bespeel je de algemene mooiste noten opgenomen van diverse kerkorgels. Met Hauptwerk echter neem je elke toon van één bepaald orgel, plus de akoestiek van de kerk waar het in staat.’’ Kortom: het gaat om het karakter van de klank. Fred zet de samplesets op zijn site www.hauptwerk.nl. Daar vandaan kan eenieder ze downloaden. Via het computerprogramma kunnen de sets ten gehore gebracht worden op de vaste computer, laptop, keyboard, digitale piano of elektronisch orgel.

Het moderne orgel in de huiskamer van Johan van der Waal van Dijk is andere koek. Hij heeft het zelf gebouwd. Boven de drie rijen toetsen bevindt zich een computerscherm. Door middel van het aanraken van het touchscreen kan de desbetreffende organist bijvoorbeeld de registers openzetten. Uit de aangesloten boxen, die netjes weggewerkt zijn, komt prachtig indrukwekkend geluid. Maar het allerbelangrijkste is dat er meerdere orgels bespeeld kunnen worden. Johan heeft op het moment twintig sets die variëren van het Van Leeuwenorgel uit Bolnes tot het imposante Cavaillë Coll uit Caen (Frankrijk). De wiskundeleraar op de Calvijn in Beneden-Hardinxveld heeft dit jaar vrijgenomen om zich te wijden aan de bouw van de strak vormgegeven Hauptwerkorgels, maar ook om samen met Christian de kunst van het samplesets produceren eigen te maken.

Walhalla

Fred, programmeur in ruste, start voorjaar 2006 met het maken van samplesets uit nieuwsgierigheid. Hij neemt zijn klavecimbel op en zet de set op internet. Wel 1400 mensen downloaden het. Hauptwerk is vier jaar ervoor uitgevonden door de Engelsman Martin Dyde, een wiskundige en orgelliefhebber. Inmiddels is het bedrijf overgenomen door de Amerikaan Brett Milan en neemt de bekendheid van het fenomeen een vlucht. Fred is de enige sampleproducer in Nederland en de vierde van de wereld. Andere producers komen uit Duitsland, Tsjechië en de VS. ,,Jammer is dat we allemaal in dezelfde vijver vissen. Nederland is wat dat betreft een orgelwalhalla’’, vertelt hij.

Johan en Christian hebben kort geleden het orgel van de Janskerk in Mijdrecht opgenomen. De twee leren de kneepjes van het vak van Fred. ,,We vonden het gevaarlijk zulke kennis bij één iemand te laten. Het is zonde als zoiets waardevols verloren gaat.’’ Gevolg zijn nachtelijke tochten door Nederland, want overdag zijn er te veel geluiden die de opnames verstoren.

Het aantrekkelijke van Hauptwerk is dat men in de privacy van de eigen huiskamer orgels kan bespelen over heel de wereld. ,,Je kunt eenvoudig beginnen met Hauptwerk. Als je het programma deels hebt aanschaft, kun je gratis kleinere orgels bespelen. Voor het grotere werk, moet je het volledige programma kopen.’’ Hauptwerk is niet bedoeld om een kerkorgel te vervangen, maar als een goed alternatief voor een elektronisch orgel. ,,Kerkorgels klinken nog zoveel mooier. Hauptwerk lijkt erop, maar blijft second best. Veel kerken staan er helaas negatief tegenover, dat komt omdat ze niet goed weten wat het is. Maar het fijne ervan is juist dat op deze manier meerdere mensen van een orgel kunnen genieten.’’

Techniek

De ogen van Christian glinsteren wanneer hij het over het orgelspel heeft. Zijn vader en hij zijn bezig met het bouwen van een Hauptwerkorgel. Het wordt echter niet zo’n moderne variant als die van Johan. Hij krijgt een klassieke vormgeving en ouderwetse trekregisters. De techniek is wél hetzelfde. ,,Met Hauptwerk kun je het orgel bij de stijl kiezen. Op een Frans symfonisch orgel speel je geen Bach, maar romantische muziek.’’ Hij verheugt zich nu al op zijn klein publiek thuis. ,,Ik ben klaar om ze van hun sokken te blazen’’, lacht hij.

Johan is al net zo enthousiast. ,,Met Hauptwerk kun je variëren en elke keer een ander orgel spelen. Wij willen hier ook huiskamerconcerten gaan geven, want er blijkt veel belangstelling voor te zijn.’’ Met een knipoog: ,,Natuurlijk in overleg met de buren.’’ De drie beleven hun hobby met groot plezier en steken er ontelbaar veel uren in. ,,Er valt nog zoveel te ontdekken.’’

Voor meer informatie zie de officiële site www.hauptwerk.com. Voor alle opgenomen orgels kijk op www.pcorgan.com. Voor voorbeelden van Christian die op het Hauptwerkorgel van Johan speelt, zie www.contrebombarde.com onder de zoeknaam Cribo. Geïnteresseerd in een handgemaakt Hauptwerkorgel? Bel dan Johan van der Waal van Dijk op 0184-617084.

Foto: Christian Boogaard bespeelt het Hauptwerkorgel, gemaakt door Johan van der Waal van Dijk en met de samplesets van Fred de Jong.