Mensen aan de Merwede

Gewone mensen met een bijzonder verhaal. Een verhaal over het leven. In de nieuwe reeks 'Mensen aan de Merwede' zijn zij eens in de twee weken aan het woord in Het Kompas Sliedrecht, Het Kompas Hardinxveld-Giessendam en De Stad Gorinchem. Met deze reeks willen wij een beeld schetsen van al die verschillende gezichten langs de Merwede; van mensen uit Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam of Gorinchem. Mensen zoals u en ik.

In de eerste aflevering: rietsnijder Jan de Koning.

'Vrijheid is onbetaalbaar'

SLIEDRECHT - Een roodborstje dat op zijn voet komt zitten, een ree die bijna geruisloos de Merwede overzwemt, spreeuwen schieten en braden. Jan de Koning vertelt erover, schilderachtig en energiek zodat je het helemaal voor je ziet. De natuur is zijn geluk, naast zijn vrouw met wie hij is getrouwd en langs de Rivierdijk in Sliedrecht woont.

De 77 jaar is hem niet aan te zien. Zijn gebruinde handen bewegen voortdurend als hij vertelt hoe hij rietsnijder in de Biesbosch werd. ,,Na de lagere school ging ik met mijn vader mee. Hij had samen met mijn oom een hout- en riethandel. Met de boot, de Phija, vertrokken we op maandagochtend al vroeg om er tot zaterdag 'buitenaf' te werken. Wilgen hakken, riet snijden, het is zwaar werk waar ik erg aan moest wennen. Mijn vader leerde het me. Bukken moest ik, diep bukken zodat ik de stengels kort bij de grond kon afsnijden. Oefening baart kunst. Ik kreeg in die tijd twee gulden vijftig zakgeld in de week."

De grond pacht hij van de Domeinen, net als zijn vader en grootvader. ,,Vroeger sneed ik ongeveer 225 bossen in de week. Met een riethaak driehonderd handelingen per bos. Mijn broer en ik gingen tegen mekaar op. Het kost veel tijd. Je moet eerst snijden, dan uitdragen, schoven en uitsorteren.''

En dat het ook veel energie kostte is duidelijk. ,,Ik at 23 boterhammen op een dag en 's avonds vaak nog een kilo aardappelen met blote voetjes. Niet echt, maar dat zeiden we vroeger als we er geen groenten bij aten. Of we schoten spreeuwen met fijne hagel. Die beesten gingen met een hele zwerm op het riet zitten waardoor het naar beneden boog. We schoten er met het jachtgeweer zo'n honderd in één keer uit de lucht. Dan hadden we spreeuwenbiefstuk, ooit van gehoord? Ook visten we vaak of schoten eenden en fazanten.''

Schaars riet

Toen in 1970 het Haringvliet werd afgesloten ging het grootste deel van het riet verloren, vertelt Jan. ,,Riet moet water krijgen, twee keer per dag. Maar doordat er geen eb en vloed meer was, verdween ook het riet. Er zijn geen velden meer, enkel wat randen waar nog wat staat. Het is jammer, riet is ook goed voor de lucht- en waterzuivering.'' De rietoogst vindt plaats tussen december en half april. Soms loopt deze periode uit bij ongunstig weer. Veel regen is slecht voor riet. ,,Riet moet droog zijn zodat het in een bos niet verstikt. En je moet het niet te vast maken zodat de wind erdoor kan.'' Het riet, dat tegenwoordig weinig meer opbrengt, wordt vooral nog gebruikt voor eendenkooien en als onderdeklaag voor rieten daken.

Werkzaam leven

Na zijn pubertijd gaat Jan in de zomermaanden anderhalf jaar in loondienst waar hij bij verschillende aannemers werkt. Maar in de winter gaat al zijn tijd op aan het riet snijden. Na die periode breekt zijn diensttijd aan. 'Een mooie tijd' zoals hij het typeert. Als Jan zesentwintig is overlijdt zijn vader. Hij en zijn broer gaan dan zakelijk gezien hun eigen weg. In 1980 start Jan bij de plantsoenendienst in Papendrecht. ,,Mensen vroegen wel eens wat ik daar nu moest. Maar ik werkte buiten en dat was voor mij genoeg. In de bijbel staat : 'Geef mij geen armoede, geen rijkdom, maar het brood mijn bescheiden deels.' Naast mijn werk gingen al mijn overwerkuren naar de Biesbosch. Vrijheid is onbetaalbaar.''

Vijftien jaar later gaat hij met de vut. Stilzitten is er niet bij: ,,Bewegen is goed. Ik ben niet iemand die achter de geraniums ga zitten. Ik hou van buiten en van wandelen. Dertien keer heb ik in Nijmegen gelopen, twintig keer de Elfstedenwandeltocht'', vertelt hij niet zonder trots.

Natuurmens

Hij heeft een hart voor de natuur. Zijn leven is ermee verweven. En hoewel hij een man is die graag enthousiast praat, is stil zijn geen opgave voor hem. ,,De stilte en de rust, dat is waar ik zo van geniet in de natuur aan de oevers van de Merwede. Geen rokende auto's. Vroeger voer ik met mijn bootje en zong psalm 19. Het ruime hemelrond, vertelt met blijde mond, Gods eer en heerlijkheid. De natuur is prachtig maar ook de dieren. Zo was er een roodborstje dat steeds terugkwam en op mijn teen kwam zitten. We aten samen een boterham. De dieren komen naar je toe, ze zijn gewend aan je. Net als een meerkoet met één poot die zich steeds weer laat zien of de ree die zo dichtbij kwam dat ik hem bijna kon aanraken.''

Regelmatig neemt Jan zijn fotocamera mee. Honderden dia's heeft hij die vooral worden gebruikt in zijn lezingen waar hij 12,5 jaar geleden mee begon. Hij wordt in het hele land gevraagd om te vertellen over zijn werk als rietsnijder. Dankbaar, dat is hij. ,,Zes jaar geleden werd ik onwel in de kerk, na onderzoek bleek het een stoornis in het evenwichtsorgaan.'' Vier jaar later kreeg hij opnieuw te maken met lichamelijke klachten. ,,Ik was aan het werk bij de pont bij Kop van 't Land in Dordrecht. Het waaide hard, windkracht 9 maar ik wilde toch door. Enige tijd later kon ik me amper meer bewegen. M'n lijf deed pijn, spieren waren stijf. Foto's in het ziekenhuis wezen uit dat het spierreuma was. Later verminderde de pijn en nu is het helemaal weg.''

Jan is nog maar één van de weinige rietsnijders in Nederland en ook een opvolger zal zich niet snel aandienen. ,,M'n kleinzoon gaat wel eens mee, hij geniet erg van de natuur. Ik moet het gaan afbouwen, het is zwaar werk. Maar het is een Godswonder dat ik het nog mag doen.''