De moord die de Nederlandse rechtsgeschiedenis op z’n kop zette (deel 2, slot)

HARDINXVELD-GIESSENDAM In de voorbije honderd jaar is Hardinxveld-Giessendam vijf keer opgeschrikt door een moordzaak. Van stationschef Jacob de Jong tot machineboer Johan de Waal; hoe vijf dorpelingen aan hun lugubere einde kwamen. Deze week: het tweede deel over de dood van stationschef Jacob de Jong. Waarom een grote mensenmassa juichte na de vrijlating van de hoofdverdachten.

door Alex Monster

Jacob de Jong, vermoord op 3 augustus 1923

Riët Timmerman van de Geschiedkundige Vereniging Giessenburg en Schelluinen beschrijft in Het Kompas Hardinxveld-Giessendam.nl van 16 maart hoe Jacob de Jong aan zijn trieste einde komt. Een geheel ijzeren klauwhamer doorboort op 3 augustus 1923 het schedeldak van de stationschef. Chris Klunder, Jan Teunissen, het echtpaar Kroon en Hendrik Vermeer komen als verdachten in beeld en worden begin 1925 gearresteerd. Het vijftal wordt voor de rechter-commissaris geleid. Klunder en Teunissen zouden de moord hebben gepleegd, de anderen zijn medeplichtig omdat zij het moordwapen hebben geleverd.

VERKLARING In een kort verhoor blijven alle betrokkenen bij hun verklaring die zij in 1923 hebben afgelegd: de hamer is onbekend en de heren zijn hooguit een kwartier weggeweest. Toch worden zij gevangen genomen. Rechercheur De Jong krijgt een doorlopend toegangsbewijs om de verdachten in het Huis van Bewaring op te zoeken en deponeert het ene na het andere verslag. De verdediging krijgt deze zogeheten ‘ambtsedige rapporten’ niet te zien en zo ontstaat een 'geheim dossier' van de zaak Giessen-Nieuwkerk. De Jong zet alles op alles om de zaak rond te krijgen.

Kroon blijft aanvankelijk stellig bij zijn verklaring, maar de rechercheur deelt hem mee dat zijn vrouw al bekend heeft dat de hamer wel van hem is en dat Klunder en Teunissen al om elf uur zijn weggegaan. De Jong heeft mevrouw Kroon inmiddels gedreigd met vervolging wegens meineed en medeplichtigheid aan de moord.

De Jong schrijft een briefje dat door mevrouw Kroon ondertekend wordt. Op 14 maart legt ook Kroon een voor Klunder en Teunissen belastende verklaring af. Zij hebben hem om een hamer gevraagd, zijn om 23.00 uur weggegaan en hebben bij thuiskomst verteld dat zij in Giessen-Nieuwkerk 'een vent hebben doodgeslagen'.

Marigje Kroon ondertekent de verklaring van haar man. De Jong vermeldt niet in zijn rapport dat hij haar hierna een gulden geeft.

Een week later geeft het echtpaar Kroon aan te kennen hun belastende verklaring in te willen trekken. Volgens Marigje wil de rechter-commissaris haar verklaring niet opschrijven omdat zij te zenuwachtig zou zijn. Ook de verklaring van haar echtgenoot wordt niet op papier gezet. Het echtpaar wordt weer door De Jong verhoord en legt nogmaals de belastende verklaring af.

ZAAK BIJNA ROND De Jong heeft de zaak nu bijna rond. Kostganger Vermeer blijft bij zijn verklaring uit 1923, maar zegt tenslotte toch dat het tweetal 'geruime tijd' is weggeweest. De Jong vindt deze omschrijving voldoende belastend. Klunder en Theunissen blijven in alle toonaarden ontkennen. Het echtpaar Kroon wordt op 6 april vrijgelaten, Vermeer half mei. De Jong gaat door met zijn onderzoek. Agent Meintjes verklaart op 1 mei 1925 voor het eerst dat hij beide heren rond elf uur per fiets richting Giessendam heeft zien vertrekken. Meintjes en De Jong zoeken nog een getuige om deze verklaring kracht bij te zetten en vinden deze in de persoon van Willem Klein. In september 1925 bezoekt De Jong Kees Kroon, die dan verklaart dat hij de hamer zelf heeft gemaakt. De Jong geeft hem 2,50 gulden ‘uit liefdadigheid'.

Op 18 en 19 september 1925 staan Klunder en Teunissen terecht op verdenking van moord. Er zijn 42 getuigen, waaronder het echtpaar Kroon, hun twaalfjarig dochtertje en Hendrik Vermeer. De officier van justitie eist levenslang. De advocaten van Klunder en Teunissen bepleiten vrijspraak en klagen over 'draaipartijen' van rechercheur De Jong. 

De rechtbank doet op 2 oktober 1925 uitspraak en veroordeelt Klunder en Teunissen tot 15 jaar gevangenisstraf omdat de rechtbank niet moord, maar diefstal met geweld de dood tot gevolg hebbend, bewezen acht. De advocaat-generaal erkent nog wel dat het onderzoek slecht is geleid, maar wijt dat aan een zekere inspecteur Snijders.

Op 17 februari 1926 wordt het vonnis van de rechtbank door het Gerechtshof in Den Haag bekrachtigd. Het cassatieverzoek wordt op 31 mei 1926 door de Hoge Raad verworpen. Klunder en Teunissen gaan naar de strafgevangenis in Leeuwarden.

Na speurwerk van journalist Kick Geudeker van Het Volk blijkt de getuigenis van de Kroons verzonnen en onder druk van de politie tot stand te zijn gekomen. De Hoge Raad wijst uiteindelijk een herzieningsverzoek toe. Voor het Amsterdamse gerechtshof geeft het echtpaar toe dat hun verklaringen onder zware druk tot stand zijn gekomen. 

VRIJGESPROKEN Op 1 oktober 1929 vernietigt het Amsterdamse Hof het vonnis van de rechtbank Dordrecht. Klunder en Teunissen worden vrijgesproken. Niet, zoals het Hof benadrukt, omdat er geen bewijs is, maar omdat ze het niet gedaan kúnnen hebben. Voor het paleis van Justitie volgt een grote mensenmassa de zaak op de voet. ‘Als een laaiende vlam schoot na de uitspraak een onstuimig gejuich uit de massa op. Zoiets was nog nooit vertoond en de menigte was niet meer te houden’, schrijven kranten. Het arrest lokt veel discussie uit in de dagbladen, in de vakbladen en in de Tweede Kamer.

Klunder en Teunissen krijgen uiteindelijk alleen hun gederfde loon vergoed, bedragen van enkele duizenden guldens. Smartengeld kent men dan nog niet. Wel wordt onder de lezers van Het Leven een inzameling gehouden. Verder ontvangen Klunder en Teunissen van Ingenieursbureau M.E.T.H.A. uit Den Haag een kostbaar radiotoestel. Journalist Geudeker verhaalt dat hij rechercheur De Jong later in Hoek van Holland heeft aangetroffen als passencontroleur.

De moordzaak is nooit opgelost. In de Alblasserwaard gaan aanvankelijk wel geruchten dat iemand de moord op zijn sterfbed heeft bekend, maar deze beweringen zijn nooit onderzocht.

SCHANDVLEK De moordzaak in Giessen-Nieuwkerk blijft een schandvlek in de Nederlandse rechtsgeschiedenis. Op 12 februari 1976 zendt de VARA de Reconstructie van de moordzaak Giessen-Nieuwkerk uit. Oud-hoofdcommissaris Jan Blaauw, die in 1996 zes dubieuze moordzaken beschrijft, ziet in de Giessen-Nieuwkerkse zaak zijn primaire inspiratiebron. Ook in deze eeuw verschijnen er krantenartikelen en doctoraalscripties waarin naar deze zaak wordt verwezen. Bij de heropening van de Puttense moordzaak in 2001 merkt voormalig advocaat-generaal bij de Hoge Raad J. Leijten op dat hij slechts één precedent kent: de moord op een spoorwegambtenaar in Giessen-Nieuwkerk in 1923.

Het hele verhaal is te lezen op http://www.geschiedkundigevereniging.nl/Moord-Giessen-Nieuwkerk.php..

Lees het eerste deel van deze moordzaak. 

Volgende week: de moord op verzetsstrijder Gerrit van Vliet en de fatale stapavond van Jan van der Zouwen.