Professor Jacob de Boer: ‘Ik zou nooit in Baanhoek-West gaan wonen’

SLIEDRECHT ,,Ik zou van mijn levensdagen niet in Baanhoek-West gaan wonen. Zeker niet met kinderen. De grond is daar zo vervuild dat het gevaarlijk is: je kunt er niets op verbouwen en zeker niet je kinderen in laten spelen. In België beschouwen ze alles met een PFAS-waarde van 70 microgram per liter grond als extreem giftig, Baanhoek-West wordt gebouwd op grond met een waarde van 72 microgram per liter. Ik kan daar niet bij.” Aan het woord is Jacob de Boer emeritus hoogleraar milieuchemie en toxicologie, de autoriteit op het gebied van PFAS, de stoffen die chemiegigant Chemours gebruikt om onder andere anti-aanbaklagen in pannen en de afstotende laag in regenjassen te maken. Aan Het Kompas Sliedrecht legt hij uit om wat voor stoffen het gaat en waarom het zo gevaarlijk is.

door Marjanne Dijkstra

,,De stoffen die gemaakt worden bij Chemours zijn persistente stoffen, de zogenoemde forever chemicals. De meeste stoffen breken zo af: als je suiker in water schept valt het zo uit elkaar en wordt het afgebroken door bacteriën en zonlicht. Maar bacteriën zijn in deze persistente stoffen niet geïnteresseerd en zonlicht doet er ook niets mee. Het gaat bij Chemours om zogenoemde gehalogeneerde stoffen, dat zijn verbindingen tussen koolstof en chloor, broom, fluor of jodium. We hebben al heel lang ervaring met dit soort stoffen. Vroeger hoorde je bijvoorbeeld vaak over dioxines en DDT. DDT was uitgevonden om malaria te bestrijden, maar werd ook gebruikt in flitspuiten om insecten te verdelgen. Toen we zagen dat de zeehonden- en walvissenstand achteruit ging door deze stof werd het verboden. Vrouwen van nu hebben nog steeds DDT in hun moedermelk wat ze op die manier doorgeven aan hun kinderen. Dit geldt allemaal ook voor PFAS op basis van fluor die bij Chemours worden gemaakt en die stoffen zijn in feite het sterkst van allemaal. Fluor is namelijk heel klein en zit daarom dicht op de koolstof en dat maakt het zo sterk. Zo’n koekenpan met antiaanbaklaag komt vroeg of laat bij de vuilverbranding terecht. Maar de verbrandingsovens gaan maar tot 800 graden en de schadelijke stoffen verdampen op deze manier, ze worden niet vernietigd. Het regent uit en komt zo in het water terecht. Die cyclus loopt van de evenaar tot naar de polen toe en zo komt het dat ook ijsberen op de Noordpool PFAS in hun bloed hebben. Vooral in een gebied vijf kilometer rondom Chemours in Dordrecht is het echt een inktvlek. Omdat de wind vaak naar Sliedrecht staat, komt het ook daar terecht. PFAS zitten overal in: in het oppervlaktewater, in het rivierwater, in de grond, in het bloed van de mensen en in moedermelk. Alle wereldbewoners hebben nu dus PFAS in hun bloed, iedereen. Je zou denken dat mensen van eerder verboden stoffen als DDT en dioxines hebben geleerd. Ik vind het onbegrijpelijk dat we dit allemaal hebben laten gebeuren. Niemand heeft goed opgelet, maar DuPont/Chemours wist dit gewoon. Als er op bepaalde stoffen een grotere winstmarge zit, worden ze gebruikt, ondanks dat ze giftig zijn.”

Bij jonge kinderen werken door de aanwezigheid van PFAS in hun lijf de reguliere vaccinaties zoals die tegen DKTP en BMR nog maar voor zestig procent

GEVOLGEN PFAS

Eerder produceerde Chemours PFOS en PFOA, maar die stoffen zijn nu verboden. GenX is een van de stoffen die nu nog bij de chemiegigant wordt geproduceerd. ,,Het verschil met die verboden stoffen is dat GenX het ‘voordeel’ heeft dat het maar 24 uur in je lijf blijft. Bij PFOA en PFOS duurt het zo’n zes tot zeven jaar voor het uit je lijf is. Het nadeel van GenX is dat de inname veel hoger is. De stof lost goed op in water en dat zorgt voor een probleem met het drinkwater. Ondanks dat drinkwaterbedrijven hun best doen krijgen ze dat er nog lang niet goed genoeg uitgefilterd en zo krijg je het binnen.” 

Dat die PFAS op een laag niveau je immuunsysteem kapot maken weten we pas een jaar of vier, stelt De Boer. ,,Door een verhoogde concentratie aan PFAS in je bloed krijg je meer infecties en ben je vaker ziek. Bij jonge kinderen werken de reguliere vaccinaties zoals die tegen DKTP en BMR nog maar voor zestig procent. En in Vlaanderen is er onlangs een studie gedaan onder driehonderd jongeren waaruit bleek dat een hoge dosis PFAS in hun bloed een duidelijk verband heeft met een vertraagde puberteit. Dat betekent dat deze stoffen serieuze hormonale effecten hebben. Dat moeten we niet willen. In Vlaanderen start er een groot event om op grote schaal het bloed van mensen te laten onderzoeken. Graag zouden we dat ook in Dordrecht doen, maar de overheden hebben dat afgewezen. Door studies in Amerika weten we dat een te hoge concentratie aan PFAS kanker kan veroorzaken, zoals teelbalkanker en nierkanker. Met name arbeiders in PFAS fabrieken zoals in Dordrecht hadden tot 11.000 microgram PFOA per liter in hun bloed. De maximale waarde is 6,9 microgram per liter.”

NIET ALLES PFAS-VRIJ

Je kunt bronnen van PFAS vermijden, zo stelt De Boer. ,,Maar dat blijft natuurlijk ook heel erg lastig. In eieren van kippen zit vaak veel PFAS, met name in vrije uitloopeieren. Dan denk je dat je het voor de kip goed doet, maar zelf krijg je giftige stoffen binnen omdat PFAS heel goed binden aan eiwit. Onderzoek van de Erasmus Universiteit wijst ook uit dat flesvoeding minder PFAS bevat dan borstvoeding. In mijn optiek zouden we in ernstig vervuilde gebieden voorzichtiger moeten zijn met die WHO-norm van twee jaar lang borstvoeding geven. De eerste zes maanden is het belangrijk voor de antistoffen, maar twee jaar lang borstvoeding geven als er veel PFAS in zit, is mijns inziens niet aan te raden. Ik heb daar dertig jaar geleden ook met mijn vrouw overleg over gehad, al ging het toen om stoffen als DDT. Maar make-up is ook een gevaarlijk iets, omdat PFAS makkelijk worden opgenomen door de huid. Van alles waar waterproof op staat, kun je uitgaan dat er PFAS in zitten. Of die pannen in de winkel waar op staat ‘PFOA-vrij’. Dat is dus heel gemeen. Alleen keramiek of staal is veilig, van andere pannen met een anti-aanbaklaag kun je er op rekenen dat er gewoon andere PFAS in zitten. Je zou er van uit moeten gaan dat wat in de winkel ligt veilig is, maar dat is dus niet altijd zo.” 

Jacob de Boer: ,,De stoffen die gemaakt worden bij Chemours zijn persistente stoffen, de zogenoemde forever chemicals.” - Richard van Hoek

NORMSTELLING

In Sliedrecht is de actiegroep Gezondheid voor Alles actief, maar in België is het protest tegen PFAS-vervuiler 3M nog vele malen groter. De Boer: ,,Niets ten nadele van de actiegroep in Sliedrecht, maar in België zijn ze veel actiever tegen de overheid, maar daar ging weer een hele andere geschiedenis aan vooraf. Voor het onderhoud aan de ring van Antwerpen is twee miljoen kuub aan grond uitgegraven bij chemiefabriek 3M. Die vervuilde grond waaide alle kanten op en ik ben toen gevraagd te meten. Er kwamen PFAS-waarden van 1100 microgram per liter voorbij, terwijl de waarde die je in je bloed maximaal mag hebben 6,9 is. Er ontstond daar grote paniek met als gevolg een parlementaire enquête. In Nederland is de normstelling gewoon niet goed geregeld. Een gemeente mag van de norm afwijken en daar gaat het fout. Ik snap dat de druk op de woningmarkt hoog is, maar zoals in Baanhoek-West had de grond beter vooraf gesaneerd kunnen worden.” 

Op het moment zijn alle wereldbewoners met PFAS besmet, nog voor ze worden geboren

ALTIJD EEN ALTERNATIEF

De Boer is zelf ook vaker met grote vervuilende fabrieken in gesprek geweest. ,,Ik vertel die bedrijven precies wat ik nu ook vertel. Ik publiceerde ooit een paper in Nature, een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift. De bedrijven waar ik over schreef kwamen naar me toe en zeiden dat er niets klopte van mijn bevindingen. Daarop gingen andere onderzoekers het onderzoeken en zij kwamen tot dezelfde conclusies als die ik had getrokken. Dat is goed, want zo werkt wetenschap. Je ziet dat bedrijven dan dat soort onderzoeken gaan vertragen, omdat zij ook weten hoe het écht zit. Ze verschuilen zich achter ‘er is geen alternatief’ of ‘het gaat beter worden in 2050’. Er is áltijd een alternatief. Als je goed zoekt, vind je in de chemie altijd iets anders. We zijn al heel ver met verbindingen met bijvoorbeeld siliconen. Natuurlijk balen bedrijven als Chemours daarvan, want heel hun productie is gebaseerd op verbindingen met fluor en als iemand iets anders gaat maken wat niet of minder schadelijk is, scheelt dat inkomsten. Maar zolang de overheid ook blijft zeggen ‘niks aan de hand, gooi maar in de Merwede’, doet niemand wat.” 

Hij vervolgt: ,,Ik ben echt heel gedreven om dit soort gehalogeneerde stoffen de wereld uit te krijgen. Op het moment zijn alle wereldbewoners ermee besmet, nog voor ze worden geboren. Het uitbannen van deze stoffen is voor de volgende generaties echt van belang. Chemie is een lastig iets en ik leg het graag uit. Het is ook weer zo dat we heel veel nut hebben en hebben gehad van chemicaliën, je kunt niet zonder. Maar in dit geval moet het echt anders en kán het anders. Geld is altijd de drijfveer en het middel. Kijk naar de coronacrisis: als het moet, zijn die vaccins er zo. De urgentie moet er zijn en die is er in het geval van PFAS zeker.”

Meer weten? Lees dan ons complete Chemours-dossier met al het nieuws en de achtergronden.